تقارن و تعادل در معماری

یکی از مباحث مهم در معماری چه در سبک های سنتی معماری و چه در سبک های مدرن ، مبحث تقارن است. تقارن یا عدم تقارن باعث ایجاد تاثیرات بصری و روحی در مخاطب می گردد و می توان توسط آن مفاهیم متفاوتی را به مخاطب منتقل کرد.

در طبیعت اجسام بسیار زیادی هستند که خواسته یا تحت تاثیر قوانین فیزیکی دارای تقارن شده اند.به عنوان مثال یک سیب به عنوان محصول خواسته یک درخت دارای تقارن است و کرات و ستاره ها بر اثر قوانین طبیعت (همچون جاذبه) و ناخواسته به صورت متقارن درامده اند.

در بسیاری از سبک های معماری به تقارن توجه بسیار زیادی شده است ، به طوری که در سبک های سنتی همچون سبک های اسلامی یا سبک های کلاسیک در اروپا شاهد تاثیر شدید تقارن بر معماری هستیم.در حالی که در سبک های جدید معماری کمتر شاهد تقارن به شکل مطرح در سبک های کلاسیک هستیم.

در حالت کلی سه نوع تقارن در هنر متصور است:

• تقارن حول محور : که در آن یک جسم دارای تقارن حول یک محور (خط ، صفحه و …) است ، این نوع تقارن در طبیعت بسیار دیده می شود و نمونه بارز آن ظاهر بدن انسان است و در ساخته های دست بشر مانند اتومبیل ها و سازه های معماری شاهد آن هستیم

چهل ستون ، نمونه تقارن محوری حول محورهای افقی و عمودی
منبع : http://img1.tebyan.net/big/1392/07/58117746413615215102151539809948221193.jpg

• تقارن دورانی : وقتی یک جسم به گونه ای طراحی شده باشد که با چرخش حول یک نقطه به شکل ابتدایی خود در بیاید به آن تقارن دورانی می گوییم ، مانند چرخ دوچرخه و برخی از چندضلعی ها

گنبد شیخ لطف الله-نمونه بارز تقارن دورانی
منبع : http://axgig.com/images/15618984335002056908.jpg

البته طرح دارای تقارن دورانی می تواند دارای تقارن محوری نباشد ، همانند طرح های اسپیرال

• تقارن تکراری یا انتقالی : در صورتی که با حرکت بر روی یک شکل و رفتن به نقطه ای جدید بتوانیم همان تصویر را از جسم ببینیم به آن تقارن انتقالی می گوئیم،مانند تقارنی که در ریل های راه آهن وجود دارد.

یک نمونه تقارن تکراری (انتقالی)
منبع:http://www.sabatrains.ir/uploads/rail3_336.jpg

تعادل: گاهی اوقات هنگامی که به یک جسم یا شیء یا طرح نگاه می کنیم به گونه ای است که حس می کنیم دارای تعادل است و به بیان دیگر بخشی از طرح بر بخش دیگر سنگینی نمی کند

تعادل دو نوع دارد:

1. تعادل متقارن (تقارن غیرفعال): که در آن دو طرف یک طرح (افقی، عمودی یا هر دو) دارای تقارن است و این تقارن باعث تعادل می شود (مانند ترازویی که دارای.دو کفه دارای یک سکه طلا است).
3. تعادل غیر متقارن (تقارن فعال): که در آن تعادل با تساوی وزن دو طرف حاصل می شود ، یعنی این که طرفین محور(ها) یک سان نیستند ، لیکن به گونه ای هستند که فکر هر دو را دارای یک وزن می داند (درست مثل ترازویی که دارای دو کفه ازسکه طلا و شمش طلا به وزن یک گرم است)